Διάλειμμα για οίκους αξιολόγησης (εν αναμονή του πολυνομοσχεδίου)

Σήμερα που απεργούμε και ανακαλύπτουμε ότι είμαστε άφραγκοι, λέω θα ασχοληθώ με τις ...διεθνείς κεφαλαιαγορές, ένα θέμα που φαίνεται λίγο άσχετο με όλα τα άλλα για τα οποία γράφω (αλλά που μπορεί και να μην είναι). Ίσως αυτά που θα πω να είναι λίγο διαφορετικά είτε από εντυπώσεις που υπάρχουν και από αυτά που λέγονται όχι μόνο από τα ΜΜΕ, αλλά και από δημοφιλείς ιστοσελίδες.

Ο λόγος που γράφω είναι, πάλι, «συζητήσεις» με σχολιαστές στο antinews, αλλά και πηχυαίοι τίτλοι περί «χτυπημάτων σε χώρες και τράπεζες από οίκους αξιολόγησεις», σχόλια για τον «καζινοκαπιταλισμό», «επιθέσεις κερδοσκόπων», «κακό κεφάλαιο», «κακό χρήμα», την «κατάληψη της Wall Street» και τέτοια. Η αφορμή είναι δύο πρόσφατα αρθράκια στην Ναυτεμπορική που μου χτύπησαν καμπανάκια, καθώς και μία ανάρτηση που φιλοξένησε ο Άλκιμος στην οποία άρχισα να γράφω κατεβατά για το θέμα στα σχόλια (και όπου ανέφερα τα αρθράκια με τα καμπανάκια).

Θεωρώ ότι υπάρχει «στοχευμένη παραπληροφόρηση», βασικά στο «ποιοι φταίνε» για την «σημερινή κρίση». Ζητώ συγγνώμη, αυτά που θα γράφω θα είναι αποσπασματικά, αφού δεν γίνεται να γράψει κάποιος την Ιστορία των Πάντων σε …αναρτήσεις. Αυτή η ανάρτηση μπορεί, αν δεν βαρεθώ, να έχει συνέχειες.

Μετά από αυτή την μακροσκελή εισαγωγή, θα σας πω δυο λόγια για τους «οίκους αξιολόγησης» που έχει γίνει της μόδας να θεωρούνται ως οι κακοί της παρέας, το ολιγοπώλιο που «χτυπάει» κράτη και τράπεζες, οι κλητήρες που έγιναν δήμαρχοι, οι «προδότες» που δεν μας είπαν για τα τοξικά ενυπόθηκα και τέτοια (που τέτοια φραστικά μαζεμένα στο Σοφοκλέους10.gr)

Το θέμα των rating agencies ή οίκων αξιολόγησης είναι απλό: Είναι η γραμματειακή υποστήριξη, ή η στατιστική υπηρεσία, ή ο εκδοτικός οίκος, ή ο θεματοφύλακας με δυνατότητα σχολιασμού, όλως όσων ασχολούνται με τίτλους σταθερούς εισοδήματος. Τίτλοι σταθερού εισοδήματος είναι τα …ομόλογα και όσα δάνεια δεν κάθονται σε υπόγεια τραπεζών, αλλά είναι «αξιόγραφα» δηλαδή αγοράζονται και πωλούνται σε αγορές (δηλαδή σε Χρηματιστήρια). Και ήδη μπήκαμε σε βαθειά νερά της αγοράς χρήματος, τα «δάνεια». Εάν δεν υπήρχαν δάνεια, δεν θα υπήρχαν ομόλογα, και δεν θα υπήρχαν οίκοι αξιολόγησης.

Παρενθετικά, εάν δεν υπήρχε χρήμα και ανθρώπινη θέληση, δεν θα υπήρχαν δάνεια. Αλλά τότε, καλοί μου άνθρωποι, θα ξυπνούσατε το πρωί και η δουλειά σας θα ήταν να πάτε για κυνήγι να βρείτε κανένα κουνέλι, ή να μαζέψετε καμιά ρίζα ή κανένα φρούτο, για να φάτε το βράδυ στην σπηλιά. Γιατί την στιγμή που θα πείτε «ας γίνω γεωργός και κτηνοτρόφος να μην παιδεύομαι με το κυνήγι και το μάζεμα χόρτων», θα τεθεί θέμα καλυτέρευσης της δίαιτας με ανταλλαγή προϊόντων, αποθήκευσης πλεονασμάτων για τις δύσκολες μέρες , διαχείρισης των αποθηκών, κερδοσκοπία στα πλεονάσματα, πρόβλεψης του καιρού (τι ήθελα και το είπα;), διανομή σε αναξιοπαθούντες, φόροι για να καλύψουμε τα έξοδα διαχείρισης, γραφειοκρατία, πυραμίδες εξουσίας και τα γνωστά. Η αρχαία Αίγυπτος, για παράδειγμα, δεν είχε χρήμα, είχε τυποποιημένα σακιά σταριού (ή δημητριακών), και τυποποιημένα βαρίδια, αντί για λεφτά. Η κινητήρια δύναμη ήταν η αγροτική παραγωγή. Οι Ναοί των Αιγυπτίων ήταν μάλλον και αποθήκες σταριού. Οι παπάδες τους ήταν και …μετεωρολογική υπηρεσία. Είχαν γραφειοκρατία, αίσθηση δικαίου ή δίκιου, νόμους και δεν ξέρω τι άλλο αλλά προς αποφυγή παρεξηγήσεων είχαν και τον Φαραώ που ήταν κάτι σαν Θεός ή ο επί γης εκπρόσωπός του, και ήταν η κορυφή στην πυραμίδα της εξουσίας . Όλα τα άλλα, από κάτω, ήταν οργανωμένα παραμάγαζα. Και όλα πήγαιναν καλά και ...πειθαρχημένα (νομίζουμε), όσο το ποτάμι ήταν προβλέψιμο και υπήρχε εσωτερική και εξωτερική ισορροπία. Όταν χάλασαν οι ισορροπίες, ή άλλαξαν οι καιροί, η Αίγυπτος έπαψε να ήταν αυτό που ήταν. Από την Αίγυπτο (ή μάλλον από το Ιράκ) ξεκινάνε όλα μας τα προβλήματα. (Και χωρίς το άτιμο το μοντέλο τους πολιτισμού, δεν θα είχαμε οίκους αξιολόγησης σήμερα.

Υπάρχουν καμιά 15αριά οίκοι αξιολόγησης. Οι τρεις μεγαλύτεροι (S&P, Moody’s και Fitch). Oι S&P και Moody’s ξεκίνησαν με δημοσιεύσεις οικονομικών στοιχείων και δελτίων αξιολόγησης …αμερικανικών σιδηροδρόμων. Η Fitch είναι …Γαλλικών συμφερόντων. Εξειδικευμένες εκδοτικές εταιρείες. Εκδίδουν πληροφορίες για την αξιοπιστία ομολόγων. Πληρώνονται ή από συνδρομές των επενδυτών ή (στην περίπτωση των μεγάλων οίκων) από τους αυτούς που δανείζονται. Η πρώτη μέθοδος πληρωμής περιορίζει τις αξιολογήσεις σε λιγότερους δανειζόμενους που τυχαίνει να είναι γνωστή στους επενδυτές. Η δεύτερη μέθοδος πληρωμής επιτρέπει σε περισσότερους να «αξιολογηθούν» και μεγαλώνει το εύρος επιλογών για τους επενδυτές. Οι αξιολογήσεις δεν είναι υποχρεωτικές, ούτε είναι υποχρεωτική η πρόσληψη συγκεκριμένου αξιολογητή. Αλλά εάν ένας δανειζόμενος από την Κεντρική Αφρική θέλει να δανειστεί από πλούσιους Ιάπωνες ψαράδες ή Βέλγους οδοντίατρους, βοηθάει να πει δυό λόγια για το ποιος είναι, τι τα θέλει τα λεφτά, και πώς σκοπεύει να τα ξεπληρώσει (εκτός εάν δεν επιτρέψουμε στον δανειζόμενο της Κεντρικής Αφρικής να δανειστεί, αλλά έλα ντε που θέλουμε να του πουλήσουμε υποβρύχια -- λέμε τώρα)  Ένας από πολλούς τρόπους να δώσει αυτή την πληροφόρηση είναι με την ανάλυση και αξιολόγηση από έναν οίκο. Οι δημοσιευμένες μελέτες έχουν και το περιβόητο πια βαθμό, από «ΑΑΑ» (σχεδόν 100% σίγουρα τα λεφτά) μέχρι «D» (στάση πληρωμών). Δεν μπορώ να τονίσω αρκετά, πώς το κείμενο της μελέτης είναι πολύ πιο σημαντικό από την βαθμολογία. Οι σοβαροί επενδυτές διαβάζουν το κείμενο. Οι μεγάλοι (λεγόμενοι θεσμικοί) σοβαροί επενδυτές όχι μόνο διαβάζουν το κείμενο αλλά κάνουν τις δικές τους αναλύσεις, και δεν δίνουν και πολύ σημασία στις βαθμολογίες, αλλά δίνουν σημασία σε ειδήσεις, άλλες ιδιωτικές αναλύσεις.

Η μεγαλύτερη (σοβαρή) κριτική των οίκων αξιολόγησης είναι ότι λένε πράγματα που η αγορά ήδη ξέρει. Κι αν δεν τα ξέρει όλη η αγορά, τα ξέρουν οι διορατικοί, οι τυχεροί, οι insiders, οι έξυπνοι, οι «κερδοσκόποι» (η δουλειά των «κερδοσκόπων» είναι να ψάχνουν πιο γρήγορα από τους άλλους για πληροφόρηση που όμως λόγω ταχύτητας είναι πιο παρακινδυνευμένη – θα πω για «κερδοσκόπους» άλλη φορά). Η δεύτερη κριτική είναι ότι δεν προέβλεψαν διαβόητες αποτυχίες (βασικά απάτες – πχ την Enron -- ή ραγδαίες εξελίξεις που ήταν σε κλειστά περιβάλλοντα –πχ την Lehman). H τρίτη κριτική είναι η πιθανή «σύγκρουση συμφερόντων», βασικά το να ευνοείς τον πελάτη (στην περίπτωση του δανειζόμενου που πληρώνει για να αξιολογηθεί) κάτι όμως που είναι αστείο, γιατί εάν μαθευτεί ότι ο Τάδε οίκος αξιολόγησης εσκεμμένα ευνόησε πελάτη, θα είναι το σύντομο και απότομο τέλος του. Η τέταρτη κριτική είναι η πιθανή χρήση εσωτερικής πληροφόρησης. Οι κανόνες σε αυτά είναι ξεκάθαροι, οι ποινές είναι αυστηρές (χειροπέδες) και οι πιο συστηματικοί παραβάτες είναι οι ίδιοι οι δανειζόμενοι σε συνεργασία με κλειστό κύκλο διαπραγματευτών ή επενδυτών ( Θα θυμάστε το T+3 , Τ+10 σαν πιθανό τέτοιο παράδειγμα… Λέγαμε για σορτάκηδες, αλλά άλλοι αφανείς άλλαξαν τους κανόνες, και τα πολλά λεφτά δεν τα βγάζει ο μεσάζων, αλλά κάποιος άλλος μεγαλύτερος.)

Δεν είπα τίποτα για την διαφορά μεταξύ «ομολόγων» και «δανείων». Τα ομόλογα είναι δάνεια που δεν τα παίρνει όλα μία ή περισσότερες τράπεζες, αλλά που εκτός από τράπεζες τα παίρνουν ασφαλιστικές εταιρίες, συνταξιοδοτικά ταμεία, ιδιώτες κλπ επενδυτές και μπορούν, οι επενδυτές να τα πουλήσουν ή να τα αγοράσουν κατά το δοκούν. Η αγοραπωλησίες γίνονται με προκαθορισμένους κανόνες, γνωστούς σε όλους. Οι δημοσιευμένες μελέτες έχουν και το περιβόητο πια βαθμό, από «ΑΑΑ» (σχεδόν 100% σίγουρα τα λεφτά) μέχρι «D» (στάση πληρωμών).

Κανείς μα κανείς επενδυτής δεν αποφασίζει μόνο από την βαθμολογία των ομολόγων. Αποφασίζει από πώς βλέπει τον κόσμο, τι στομάχι έχει για ρίσκο, σε τι επενδυτική σχολή ανήκει, και κυρίως πόση ρευστότητα έχει. Άλλες επενδύσεις κάνεις όταν πλέεις στο μετρητό και άλλες όταν υπάρχει νέκρα.

Το πρόβλημα, δεν είναι το χρήμα, καθ’ εαυτό, αλλά οι μηχανισμοί συγκέντρωσης και αναδιανομής που μας έχουν στο μαγκανοπήγαδο του «πολιτισμού». Η «ελεύθερη αγορά» είναι η μετεξέλιξη των Φαραώ. Διαλέγετε και παίρνετε. Όσο για τους οίκους αξιολόγησης, γραφιάδες είναι. Αποτυπώνουν αυτά που βλέπουν. Κάνουν λάθη (αλλά όχι όλοι μαζί και κανείς δεν σας είπε να αγοράσετε ομολόγα του Βαλουχιστάν που υπόσχονται 300% απόδοση χωρίς να μάθετε που είναι και τι κάνει το Βαλουχιστάν) κι αν κάνουν συστηματικά λάθη, απλά θα κλείσουν. Σίγουρα δεν στοχοποιούν, ούτε επιτίθενται, ούτε είναι κάποιας συγκεκριμένης εθνικής, φυλετικής, ή θρησκευτικής προέλευσης. Απεναντίας, η στοχοποίηση των οίκων αξιολόγησης, πέρα από την ανθρώπινη τάση να ψάχνει για αποδιοπομπαίους τράγους και να …πυροβολεί τον αγγελιοφόρο, είναι μόνο εκ του πονηρού.